Η Ελένη Σταθάτου (1887-1982), το γένος Κωνσταντινίδη, ήταν σύζυγος του Αντωνίου Δ. Σταθάτου, υιού του Διονυσίου Α. Σταθάτου (1844-1930), ενός εκ των τριών υιών του Αντωνίου Πεταλά-Σταθάτου. Γνωστή στην οικογένεια και το φιλικό της περιβάλλον ως Hélène la Byzantine («η Βυζαντινή»), η Ελένη Σταθάτου κληροδότησε τις πολύ σημαντικές συλλογές της στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, στο Μουσείο Μπενάκη και στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη.
«Η Ελένη Σταθάτου (Αλεξάνδρεια 1887- Αθήνα 1982) ήταν γόνος της οικογένειας Κ. Κωνσταντινίδη, πλούσιων εμπόρων της Αλεξάνδρειας από τη Σιάτιστα, και σύζυγος του επιχειρηματία Αντωνίου Σταθάτου. Η παιδεία και η αρχαιολατρεία, οι οποίες χαρακτήριζαν τα επίλεκτα τέκνα της ελληνικής Διασποράς, την ώθησαν στη συλλογή διασκορπισμένων, πολύτιμων αρχαιολογικών θησαυρών και έργων της νεότερης παραδοσιακής χειροτεχνίας. Το κοσμοπολιτικό πνεύμα και η καλλιέργειά της καθοδήγησαν το κριτήριό της για τη συγκρότηση μιας σπουδαίας συλλογής κλιμακούμενης χρονολογικά από την 5η χιλιετία π.Χ. έως και τους μεταβυζαντινούς χρόνους. Η συλλογή της φυλασσόταν στο αρχοντικό της στην Αθήνα, στην οδό Ηροδότου μέχρι το 1957, οπότε κληροδότησε στο Μουσείο Μπενάκη και στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη τις μεταβυζαντινές εικόνες, τα λαϊκά κεντήματα, κοσμήματα και ξυλόγλυπτα και στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο την αρχαιολογική και βυζαντινή συλλογή αρχαιοτήτων. Με προσωπική της μέριμνα δημοσιεύθηκε η συλλογή της από διαπρεπείς επιστήμονες σε τέσσερις ογκώδεις τόμους, με υποδειγματική και πλούσια για την εποχή εικονογράφηση (1954-1971). Σε αναγνώριση της προσφοράς της η πολιτεία της απένειμε το παράσημο του Ανώτερου Ταξιάρχη του Τάγματος της Ευποιίας. Και μετά την παραχώρηση της Συλλογής στο κράτος η Ελένη Σταθάτου συνέχισε να αγοράζει αρχαιότητες μέχρι το 1974. Κατά τον τρόπο αυτό ο συνολικός αριθμός των δωρηθέντων έργων ανήλθε στα 971.
Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο ανταποκρινόμενο στην επιθυμία της δωρήτριας για μόνιμη έκθεση της Συλλογής σε αίθουσα με το όνομά της εγκαινίασε την έκθεση της δωρεάς στην Αίθουσα 32 στις 13 Νοεμβρίου 1957. Στη φάση αυτή η συλλέκτρια συνέβαλε με την αισθητική και τις απόψεις της -από τη συναισθηματική, προσωπική σχέση της με τη έργα- στην τελική παρουσίασή τους, δεδομένου ότι είχε καταβάλλει προσπάθεια να επανασυνδέσει σύνολα διασκορπισμένα στην αγορά από αρχαιοκαπήλους. Η συμπλήρωση της μόνιμης έκθεσης του Μουσείου με έργα της ρωμαιοκρατίας στις Αίθουσες 31-33 επέβαλε τη μετακίνηση της Συλλογής Σταθάτου στην Αίθουσα 42 στο ισόγειο του Μουσείου. Η επανέκθεση της Συλλογής, η οποία εγκαινιάσθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2000, διατήρησε την ατμόσφαιρα της οικειότητας, με την οποία η δωρήτρια είχε σφραγίσει την πρώτη έκθεση.»
Βιβλιογραφία: Η. Ζερβουδάκη, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Συλλογή Σταθάτου, Αθήνα 1999. Η. Ζερβουδάκη, Η επανέκθεση της Συλλογής Σταθάτου, Το Μουσείον, 1 (2000) 82-83. Ι. Τουράτσογλου, «Η επανέκθεση της Συλλογής Σταθάτου. Λόγος των εγκαινίων», Το Μουσείον 1 (2000) 84.
